انواع ساز دهنی یا هارمونیکا
ساز دهنی یا هارمونیکا یکی از آلات زیبای موسیقی بوده و دارای انواع مختلفی می باشد. این ساز در گروه سازهای بادی و همچنین جزء خانواده سازهای زبانه آزاد محسوب می شود.
ساز دهنی سایز بسیار کوچکی دارد، اما با این وجود می توان آهنگ های بسیار زیبایی با این ساز نواخت. ساز دهنی از طریق ارتعاش یکی از زبانه هایی که دارد صدایی زیبا و دلنشین تولید می کند. زبانه ساز دهنی فلزی بوده و فقط یک سر آن به بدنه ساز متصل می باشد و بخش دیگر این زبانه آزادانه حرکت می کند.
جریان هوا در این زبانه ها ارتعاش ایجاد کرده و در نتیجه صدا تولید می شود. ساز دهنی ساختار بسیار ساده ایی دارد و وسعت صدایی آن در حدود سه اکتاو است. دایره زنگی در این مقاله با ارائه اطلاعات دقیق در مورد انواع ساز دهنی یا هارمونیکا، اطلاعات کاملی از این ساز در اختیار علاقه مندان به این ساز می گذارد.
ساختار ساز دهنی و نحوه نواختن این ساز
ساز دهنی از دو ورقه تشکیل شده است و این دو ورقه بخش پایینی و بالایی این ساز را تشکیل می دهند. در حقیقت عامل اصلی تولید صدا در سازهای بادی دمش و مکش در ساز است.
ساز دهنی دارای یک بخش دندانه دار به نام شانه از جنس پلاستیک است که روی سوراخ های ساز قرار می گیرد. به طور کلی می توان گفت هوا از طریق سیستم تنفسی و به وسیله دهان به داخل ساز دمیده شده و سپس این هوا به شانه ساز در بخش میانی ساز می رسد.
شانه هوا را به صفحه تیغه پایینی یا بالایی انتقال می دهد و در نتیجه هوای منتقل شده موجب به ارتعاش در آوردن تیغه های صفحه می شود. این ارتعاش با توجه به نتی که بر روی تیغه کوک شده، نت خاصی تولید می کند.
کمپانی های مختلف از مواد مختلفی برای تولید انواع ساز دهنی استفاده می کنند، اما متداول ترین جنس برای ساخت این ساز، پلاستیک است. سازهایی که جنس شانه آنها چوبی است، صدای گرم تری دارند.
ساز دهنی دیاتونیک
این نوع ساز دهنی یکی از معمولی ترین انواع ساز دهنی برای سبک هایی از جمله بلوز، فولک و پاپ می باشد. با توجه به این که این نوع ساز دهنی تا حد زیادی در موسیقی بلوز استفاده می شود، ساز دهنی دیاتونیک به ساز دهنی بلوز نیز معروف است.
سوراخ های موجود در این ساز دهنی دو ردیفه نیست و و سوراخ های این نوع ساز دهنی از طریق دم و مکش تولید صدا می کند. به طور کلی ساز دهنی های دیاتونیک فقط برای یک کلید طراحی شده اند و به همین دلیل برای تمامی کلیدها به طور جداگانه ساخته می شوند.
در حال حاضر رایج ترین نوع ساز دهنی دیاتونیک مدل ده سوراخه این ساز است و بر مبنای الگوی ریشترو و با استفاده از نت های گام دیاتونیک ماژور کوک می شود. ساز دهنی های مدل دیاتونیک با نت پایه خود در سوراخ شماره یک نام گذاری می شوند.
ساز دهنی کروماتیک
این نوع ساز دهنی مانند ساز دهنی دیاتونیک دارای یک ردیف سوراخ است و هر سوراخ با دم و بازدم به صدا در می آید. در این نوع ساز دهنی برای تعویض نمودن زبانه های سوراخ، از یک کلید یا شستی متحرک در کنار بدنه ساز استفاده می شود.
مهمترین ویژگی ساز دهنی کروماتیک وجود تیغه ایی فلزی و دراز هم اندازه طول ساز دهنی به نام اسلاید است که در قسمت پشت قطعه دهنی ساز دهنی قرار دارد. قسمت انتهای این تیغه فلزی حالت گرد و برجسته ایی دارد و دکمه شستی نام دارد و معمولاً در بخش راست ساز دهنی و نزدیک به اکتاو بالاتر قرار گرفته است.
زمانی که نوازنده دست خود را بر روی این شستی بگذارد و آن را به طرف مخالف فشار دهد، نت ایجاد شده از تمام سوراخ های موجود در ساز دهنی نیم پرده بالا تر می رود.
به طور کلی ساز دهنی کروماتیک این توانایی را دارد که صدایی بسیار موثر و قوی تولید کند و به همین دلیل تعداد زیادی از نوازندگان بلوز هارپ برای تولید تن های قوی از ساز دهنی کروماتیک استفاده می کنند.
ساز دهنی ترمولو
ساز دهنی ترمولو یکی از ابتدایی ترین نوع ساز دهنی بوده و اندازه های مختلفی دارد. این نوع ساز دهنی از مدل ساز دهنی های دو زبانه بوده و در هر سوراخ و نت این ساز دو زبانه وجود دارد. این ساز دهنی بر اساس ساز دهنی دیاتونیک کوک می شود و در این نوع ساز دهنی، فقط با عمل دمیدن صدا تولید می شود.
اگر نوازنده به طور همزمان در هر دو سوراخ بالا و پایین بدمد، به خاطر ارتعاش همزمان زبانه ها، صدای لرزان و دوگانه ایی ایجاد می شود. این ساز دهنی در موسیقی های پاپ و راک آسیایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد و ساز دهنی اکو نیز نامیده می شود. ساز دهنی ترمولو 24 سوراخ داشته و وسعت صوتی آن در حدود 3 اکتاو است.
ساز دهنی باس
این نوع ساز دهنی، فقط از طریق دمیدن به صدا در می آید و مکش تاثیری در این نوع ساز ندارد. ساز دهنی های باس معمولاً سایز بسیار بزرگی داشته و علاوه بر این بسیار سنگین هستند.
با این نوع ساز دهنی می توان نت های خیلی پایین را نواخت و به طور کلی به عنوان زیر صدای قطعات نواخته شده با سایر سازها در ارکستر مورد استفاده قرار می گیرد. از آن جایی که این نوع ساز دهنی تمام نت ها را شامل می شود، می توان آن را ساز دهنی کروماتیک نیز نامید.
ساز دهنی دابل رید
این ساز دهنی دارای زیر مجموعه هایی به عنوان ترمولو و اکتاو می باشد. ساز دهنی ترمولو مشهورترین ساز دهنی در کشورهای آسیایی است و برای نواختن قطعات فولک تا حد زیادی استفاده می شود.
هر نتی که با این ساز نواخته می شود، صدای پوشاننده ایی دارد زیرا این ساز به گونه ایی طراحی شده است که با هر دم و بازدم در هر سوراخ، دو زبانه که با یکدیگر از نظر کوک، اختلاف صدا دارند، به ارتعاش در آمده و صدای بسیار زیبایی تولید می کنند.
ساز دهنی اکتاو شباهت بسیار زیادی به ساز دهنی ترمولو دارد ولی کوک در هر دو زبانه آن یک اکتاو با یکدیگر فاصله دارند و به همین دلیل این ساز می تواند صدایی بسیار قوی تولید کند.
جمع بندی
به طور کلی افراد برای نواختن ساز دهنی باید در ابتدا سبک مورد نظر خود را انتخاب کنند. افراد برای یادگیری ساز دهنی و سبک های مختلف این ساز به طور متوسط به دو سال زمان نیاز دارند.
در یک تقسیم بندی کلی ساز دهنی به دو گروه ساز دهنی تک زبانه و ساز دهنی دو زبانه تقسیم می شود. همانطور که در بخش قبلی اشاره شد، ساز دهنی دیاتونیک جزء ساز دهنی های تک زبانه و ساز دهنی کروماتیک جزء سازهای دو زبانه محسوب می شود.
ساز دهنی دیاتونیک و کروماتیک از نظر چیدمان نت ها و همچنین اکتاو با یکدیگر متفاوت هستند. ساز دهنی کروماتیک دارای سه اکتاو است ولی در ساز دهنی دیاتونیک فقط اکتاو میانی به طور کامل وجود دارد.
در این مقاله دایره زنگی تا حدی خوانندگان را با انواع مختلف ساز دهنی آشنا کرد. در حقیقت می توان گفت ساز دهنی از زمان تولید تا به حال با تغییر و تحولات زیادی روبرو شده است.
